یکی از عنصر هایی که از زندگی بشر جدا نشدنی است و تقریبا در 95 درصد از زندگی ما همیشه وجود دارد آهن آلات می باشد. با گذشت زمان و توسعه زندگی شهری آهن آلات گوناگونی در بخش های مختلف از زندگی بکار گرفته شده است و این به گونه ای است که در هر مکانی و تحت هر شرایطی که باشیم وقتی در و اطراف و پیرامون خود را نگاه کنیم حتما یک اثری از مقاطع فولادی و محصولات آهنی مشاهده می کنیم. با ما همراه باشید تا درباره آهن آلات صحبت کنیم.
آهن چیست؟
آهن چهارمین عنصر مهم است که در پوسته ی زمنی شناخته شده است و یکی از عوامل و عناصر سازنده هسته ی بیرونی و درونی زمنی می باشد که آن را با نماد شیمیایی Fe و با عدد اتمی 26 در جدول تناوبی وجود دارد. آهن و آلیاژ های آهن جزو دسته ی پر کاربرد ترین و رایج و آشکار ترین فلزات نام برده می شود که دارای سطحی صاف . نقره ای براق به رنگ خاکستری می باشد اما زمانی که در هوا با اکسیژن ترکیب شود به رنگ قرمز یا قهره ای ظاهر و نمایان می شود.
تاریخچه آهن
اولین آهن شکل گرفته توسط بشر که در دوره ی پیش از تاریخ مصرف شده است از یک شهاب سنگ آمده بود. ذوب کردن آهن در کوره ها در هزاره ی دوم قبل از میلاد انجام شده است و آثاری که کشف شده از ذوب آهن بوده از 1200-1800 قبل از میلاد در هند و در شرق حدود 1500 سال قبل از میلاد به دست آمده و حدس ها بر این است ناشی از ذوب آهن در آناتولی یا قفقاز بوده است. چدن برای اولین بار حدود 550 سال قبل از میلاد در چین تولید شده است و در اروپا تا قرون وسطا تولید نشده است. در طول قرون وسطا ابزاری در اروپا کشف شد که از آهن شکل یافته از چدن بوده و با استفاده از ریخته گری زیور آلات تولید شده است. برای تمام مراحل و فرایند های ان از زغال چوب به عنوان سوخت استفاده می شد. فولاد که با کربن کمتر از چدن بوده ولی آهن شکل یافته بیشتری دارد برای نخستین بار در دوران باستان تولید شد. روش هایی که آن را تولید می کردند به وسیله میله های کربنیزه کردن آهن در فرایند سیمانی کردن در قرن هفدهم بعد از میلاد اختراع شد. در انقلاب صنعتی روش های جدید تولید آهن بدون زغال چوب اختراع شد و این روش های در آینده برای تولید فولاد استفاده شد. در اواخر دهه 1850 ، هنری بسمر فرایند جدیدی برای ساخت فولاد اختراع کرد که این فرایند شامل دمیدن هوا از روی چدن مذاب شده برای تولید ولاد نرم بود. این فرایند و دیگر پروسه های اختراع شده در قرن 19 و بعد از ان باعث شد که دیگر آهن شکل یافته تولید نشود.
ویژگی آهن
همانطور که گفتیم آهن سطح صاف و نقره ای براق مایل به رنگ خاکستری دارد اما وقتی در هوا با اکسیژن ترکیب می شود به رنگ قرمز یا قهوه ای در می آید که به ان اکسید دارای ترکیبات آهن یا زنگ گفته می شود. کریستال هایی که در آهن وجود دارد و خالص هستند نرمه (نرم تر از آلومینیوم) با اضافه کردن مقدار کمی ناخالصی به آهن مانند کربن مقدار قابل توجهی تقویت می شود. آهن خالص فلز می باشد ، اما اندکی در این شکل روی سطح زمین پیدا می شود این موضوع به این دلیل است که در حضور اکسیژن و رطوبت به آسانی اکسیده می شود. به همین منظور برای به دست آوردن فلز آهن ، اکسیژن باید از سنگ های معدن عای طبیعی توسط کاهش شیمیایی حذف شود. خواص آهن را می توان با تولید آلیاژهایی از آن با استفاده از فلزات متنوع و گوناگون در برخی موارد غیر فلز ها به ویژه کربن و سیلیکون اصلاح کرد و فولاد ها را تولید کرد.
انواع آهن آلات
میلگرد: قطعا در محل خود ساختمان های بتنی در حال ساخت را که از سر ستون های نیمه ساخته آن میلگرد هایی به بیرون زده دیده باشید یا در کوچه ها مقابل خانه های در حال ساخت کارگرانی که این میلگرد های را خم می کند را مشاهده کرده باشید. در یک تعریف ساده برای میلگرد می توانیم بگوییم به پروفیلی با سطح مقطع دایره و تو پر میلگرد گفته می شود. میلگرد ها هم در دو نوع آج دار و ساده تولید می شوند که معمولا نوع آج دار آن بیشتر در ساختمان سازی کاربرد دارد و نوع ساده ی آن در صنعت دیده می شود. میلگرد ها با قطر های گوناگون و مختلفی تولید می شوند که بر اساس نوع استفاده از آن قطر های آن هم باید مناسب باشد. برای مثال: در ساخت ساختمان های دو طبقه ممکن است از میلگرد های 16 تا 18 استفاده شود ولی در یک ساختمان ده طبقه از میلگرد 28 یا قطر بیشتر استفاده شود.
تیر آهن: دومین مورد از انواع آهن آلات تیر آهن می باشد. اکثر افراد ساختمان های در حال ساخت را دیده اند و تیر آهن موجود در آن را هم مشاهده کردند. بیشتر افراد آن را با سطح مقطع H می شناسند و این نکته جالب است که بدانید در صنعت به این نوع تیر آهن ها شگفته می گویند. اما این نکته مهم را باید بدانید که نوع دیگری از تیر آهن وجود دارد که به تیر آهن آیی شناخته می شود و این نام به این خاطر است که سطح مقطع آن I می باشد.
لوله: لوله یکی از مقاطع فولادی پر کاربرد می باشد که تقریبا همه ی ما با آن آشنایی داریم. اما در اینجا نکته ای که قابل توجه می باشد در لوله های فولادی این است که طیف گسترده و تنوع و کاربرد آن در مبلمان های خانگی و اداری و تا لوله های انتقال گاز و نفت می باشد. در بیشتر صندلی های اداری ، میزها، مبلمان و … از لوله های استفاده می شود. این به صورتی است که در دسته بندی لوله های صنعتی ، لوله ای به نام لوله ی مبلی وجود دارد که با ورق فولادی روغنی ساخته شده است و کاربردی که دارد دقیقا در تولید مبلمان می باشد.
شمش فولادی: بلیت یا شمشال که از فرآورده های میانی نورد فولاد است و سطح مقطع آن کوچک تر از 230 سانتی متر مربع می باشد. در واقع شمس فولادی محصول خروجی کارخانه های فولاد سازی مانند فولاد مبارکه اصفهان است که به وسیله ی این شمس ها محصولات گوناگونی مانند تیر آهن و میلگرد تولید می شود. شمش های فولادی معمولا در کارخانه ها و تولیدی های صنعتی استفاده می شود و کاربرد ساختمانی ندارد.
نبشی: مقاطع فولادی که هم به روش نورد سرد و هم به روش نورد گرم تولید می شود و به ان نبشی می گویند. شکل ظاهری نبشی ها مانند حرف انگلیسی L می باشد و در دو نوع با بال های مساوی و بال های غیر مساوی تولید می شود. در نبشی های ضلع مساوی معمولا در ساختمان سازی کاربرد ندارد و نبشی های نا مساوی در صنعت و تولید ساخت خرپا ، سازه های LSF و دکل های انتقال نیرو و انواع قاب های فلزی به کار رفته در ماشین آلات و تجهیزات صنعتی کاربرد دارد.
ناودانی: یکی دیگر از مقاطع فولادی ناوردانی ها هستند که پروسه ی تولید آن ها مانند نبشی ها می باشد. با این تفاوت که شکل ظاهری آن مانند حروف U می باشد اما این نکته وجود دارد که مقطع پایینی ان صاف بوده و فوس دار نمی باشد. اغلب دو نبشی در صنعت تولید می شود که یکی دیواره هایی کاملا موازی داشته و دیگری دیواره های شیب دار را دارا است. کاربرد ناودانی ها در محل حرکت غلتک ها ، آسانسور ها ، پله های اضطراری ، اسکلت فلزی ، سوله ها ، بخش های مختلف سازه های فولادی و… می توان اشاره کرد.
ورق های فولادی: ورق های فولادی به طور کلی به محصولاتی گفته می شود که دارای عرض ثابت و طول متغیر می باشد و معمولا ضخامت بالایی ندارد و به دو صورت رول و بریده شده تولید می شود و در بازار وجود دارد.در تولید ورق های فولادی از دو تکنولوژی نورد سرد و نورد گرم استفاده می شود و به محصول خروجی فرایند نورد گرم ورق سیاه و محصول خروجی فرایند نورد سرد ورق روغنی گفته می شود. ورق های روغنی معمولا ضخامت 3 دهم میلی متر تا 3 میلی متر تولید و عرضه می شود و دو عرض استاندار 100 و 125 دارند. ظاهر ورق های روغنی براق و سیقلی می باشد و به همین دلیل در مواردی که ظاهر و شکل نهایی محصول اهمیت زیادی دارد از این نوع ورق استفاده می شود از کاربرد های ورق های روغنی می توان به تولید سینک های ظرف شویی ، تولید مبلمان ، بدنه لوازم خانگی مانند یخچال و اجاق گاز ، بدنه و قطعات خودرو ، ساخت مخزن های فلزی و مقاوم در برابر ساییدگی و خوردگی و…. اشاره کرد. ورق های سیاه به دلیل قرار گیری در فرایند نورد گرم ظاهر و شکلی کدر و تیره دارد و به همین دلیل در مصارف صنعتی که رنگ و ظاهر ان اهمیتی ندارد استفاده می شود. از کاربرد های این ورق می توان به ساخت بدنه آبگرمکن ها ،ساخت تانکر ، ساخت انواع پروفیل ، قطعات خودرو ، تجهیزات کشاورزی و … نام برد.
قوطی: قوطی یکی از پر کاربرد ترین محصولات در دنیای آهن آلات می باشد و به ان قوطی های فولادی گفته می شود. قوطی ها محصولاتی هستند که سطح مقطع آن ها به صورت مربع و یا مستطیل تو خالی می باشد و معمولا با جنس های مختلف تولید می شود و کاربرد هر کدام از ان بستگی به جنس آن ها دارد. به صورت کلی قوطی های سایز بزرگ، به عنوان ستون در سازه های فولادی کاربرد دارند ولی قوطی های سایز کوچک مصرف های زیادی دارد و برای مثال در ساخت انواع تخت خواب های فلزی ، میز های غذا خوری ، قفسه های فلزی ، بدنه داخلی خودرو ها ، درب و پنجره های فولادی ، تجهیزات ورزشی و …. کاربرد دارد.
زنگ زدن آهن آلات
معمولا زنگ زدن آهن را در محیط اطراف خود دیده یا شنیده اید که آهن زنگ زده است. اصطلاح زنگ زدگی آهن که نام دیگر آن اکسیده شدن است. این اتفاق زمانی می افتد که آهن یا آلیاژ های آن برای مدت زمان طولانی در برابر و معرض اکسیژن و رطوبت قرار بگیرد. اکسیژن و آب موجود در هوا باعث به وجود آمدن اکسیداسیون و در نهایت منجر به تغییر رنگ آهن به رنگ قرمز یا قهوه ای می شود که اصطلاحا به آن زنگ زدن آهن می گویند در این میان آهن آلاتی که زنگ می زنند عمر آن ها تمام می شود و پوسیده می شوند و مقاومت قبلی خود را ندارد. در اینجا ما راه هایی را برای جلوگیری از زنگ زدن آن بیان می کنیم.
ایجاد پوشش: برای زنگ نزدن آهن می توان آن را به سه روش مختلف پوشش دارد که این سه روش عبارتند از:
- رنگ کردن: پوشش آهن با یک لایه رنگ که بر روی ان قرار بگیرد باعث می شود که بین سطح فلز و اکسیژن مانع و سدی قرار گیرد و در نتیجه از زنگ زدن ان جلوگیری می کند. باید به این نکته توجه کرد که نباید از رنگ های محلول در آب استفاده کنید به این دلیل که باعث شکل گرفتن زنگ در زیر رنگ می شود و نه تنها از زنگ زدن آن جلوگیری نمی کند بلکه این مشکل را بدتر از قبل می کند.
- پوشاندن با روغن: استفاده از گریس یا روغن احتمال زنگ زدگی در آهن را به طرز قابل توجهی کاهش می دهد و به همین دلیل که روغن مانند رنگ ، یک لایه محافظ و ضد زنگ خوردگی بر روی آهن ایجاد می کند که تماس کمتری با اکسیژن و رطوبت داشته باشد.
- استفاده از پودر: پودر خشک به صورت مساوی روی سطح تمیز آهن ریخته می شود و بعد آن را گرم می کند و در آخر این پودر تبدیل به یک لایه نازکی می شود که از زنگ زدن آهن جلوگیری می کند. این پودر ها شامل پودرهای آکریلیک ، پلی استر ، نایلون ، وینیل ، اپوکسی و اورتان را می توان نام برد.
- محافظ کاتدی: این روش به این صورت است که جریان الکتریکی روی سطح فلز برای جلوگیری از زنگ زدن آن انجام می شود. و این روش یکی از موثر ترین روش ها در جلوگیری از زنگ زدن اهن می باشد و فلزاتی برای این روش استفاده می شود که عبارتند از: منیزیم ، روی و آلومینیوم.
کلام آخر
ممنونم که تا آخر این مقاله باد ما همراه بودید. امیدواریم بیشتر درباره آهن آلات و انواع آن ها آشنا شده باشید.